අනුරාධපුරය
per person
පූජනීය නගරවලින් එකක් වන අනුරාධපුරය, ශ්‍රී ලංකාවේ පළමුවන අගනුවර වේ. යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථානයක් වන මෙම පූජනීය අනුරාධපුර නගරය, බෞද්ධ සංස්කෘතියේ හා අතීත ජනතාවගේ ශ්‍රේෂ්ඨ ඉතිහාසය පෙන්නුම් කරනු ලබයි. වසර 2000 කට වඩා පැරණි බෞද්ධ ස්මාරක විශාල ප්‍රමාණයක් මෙහි දක්නට ලැබේ. ජේතවනය සහ අභයගිරිය නම් වූ ලොව විශාලතම ස්තුප පිහිටා තිබෙන්නේ ද අනුරාධපුර නගරයේ ය. ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වැනි සියවසේ රෝපණය කරන ලද පූජනීය ජය ශ්‍රී මහා බෝධීන් වහන්සේ ද මහාවිහාරයේ පිහිටා ඇත.
අනුරාධපුරයේ වඩාත් ආකර්ෂණීය ස්ථාන
මහාවිහාරය
දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් (ක්‍රි.පූ 250 – 210) අනුරාධපුරයේ දකුණු දොරටුව ආසන්නයේ පිහිටි නන්දන වනය හා මහාමේඝවනය යන උද්‍යාන භික්ෂූන් උදෙසා පූජා කොට මහමේඝවය තුළ ප්‍රථම සංඝාරාමය ඉදි කරන ලදි. මුලින්ම එය තිස්සාරාමය ලෙස හඳුන්වන ලදි. පසුව එය මහාමේඝවනාරාමය, මහාවිහාරය යන නම්වලින් ප්‍රචලිත විය. මහාවිහාරය එතැන් සිට සියවස් ගණනාවක්ම ශ්‍රී ලංකාවේ භික්ෂූ පරපුරේ එකම මූලස්ථානය විය. ප්‍රථමවරට ථේරවාද ත්‍රිපීඨකය ග්‍රන්ථාරූඪ කිරීම, සවිස්තර අට්ඨ කථා රචනා කිරීම සිදු කරන ලද්දේ මහාවිහාරවාසි භික්ෂූන් විසිනි. මහාවිහාරය එකල දිවයිනේ ආගමික, දේශපාලන, ආර්ථීක, සමාජ හා සංස්කෘතික යන අංශයන් කෙරෙහි ඝෘජුවම බලපෑමක් එල්ල කරන ලදි. මෙම කලාපය තුළ ජය ශ්‍රී මහාබෝධිය, රුවන්වැලි සෑය හා ථූපාරාමය යන ප්‍රධාන ආරාමික ඉදිකිරීම් දක්නට හැකිය.
මහාවිහාරය ආශ්‍රිත ඵෙතිහාසික ස්ථාන
ක්‍රි.පු 3 වන සියවසේදි මෙරටට බුදුදහම හඳුන්වාදීමේ ප්රතිඵලයක් වශයෙන් මෙරට ඉදිවු ප්‍රථම ස්තූපය ථූපාරාමය වේ. මහාවංශයේ සඳහන් වන පරිදි ස්තූප සහ ආරාම සංකීර්ණය එකට පිහිටීම නිසා ථූපාරාමය යනුවෙන් ව්යවහාර වි ඇත. බුදුරදුන්ගේ දකුණු අකු ධාතුව නිධන් කොට දේවානම්පියතිස්ස රජු විසින් ස්තූපය ඉදිකොට ඇත. ස්ථූපයේ ප්රතිසංස්කරණ ඉතිහාසය පිළිබද විමසීමේදි පසුකාලීනව අනුරාධපුර හා පොළොන්නරුවේ රාජ්යත්වයට පත්වු රජවරුන් විසින් ඊට අනුග්රහය දක්වා තිබේ. ථූපාරාමයේ දැකිය හැකි සුවිසේශි වාස්තුවිද්යාත්මක ඉදිකිරිමක් ලෙස ථූපයට ඉදිකල වටදාගෙය දැක්විය හැක. එය ඉදිකර ඇත්තේ වසභ රජු (ක්‍රි.ව 65-109) විසිනි. මෙහි වර්තමාන උස අඩි 63 ක් වන අතර විශ්කම්භය අඩි 59 කි. ථූපාරාමය අවට පිහිටි ගොඩනැගිලි අතර ආරෝග්යශාලාවක් ලෙස සළකන ගොඩනැගිල්ල, ප්රතිමාගෘහයක්, භික්ෂුණින් සඳහා ඉදි කල ආරාමයක්, උපෝසථාඝාරයක් දැකිය හැකිය.අභයගිරිය
ශ්‍රී ලංකාවේ විශාල ස්තූප අතුරින් විශාලත්වයෙන් දෙවන තැන ගන්නා අභයගිරි ස්තූපය වට්ටගාමිණී අභය හෙවත් වළගම්බා රජු (ක්‍රී.පූ 89 – 77) විසින් ඉදිකොට ඇත. හෙක්ටයාර් 200 කට ආසන්න පෙදෙසක ව්‍යාප්තව ඇත. පස්වන සියවසේ මෙරටට පැමිණි ෆාහියන් හිමි පවසන පරිදි, මහාවිහාරයේ භික්ෂූණ් තුන්දහසක් ද අභයගිරියේ භික්ෂූන් පන්දහසක් ද වැඩ සිට ඇත.
මහසෙන් රාජ්‍ය සමයේදි අභයගිරි සංවර්ධනයේ උච්චතම අවස්ථාවට පැමිණි අතර එය මහායාන බුදු දහමෙහි කේන්ද්‍ර ස්ථානය විය. අභයගිරිය තදාශ්‍රිතය දෙස බැලීමේදි දැකිය හැකි බෞද්ධාගමික ගොඩනැගිලි අනුව එවකට මෙම සංකීර්ණය දේශීය වශයෙන් පමණක් නොව ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ද වැදගත් අධ්‍යාපනික මධ්‍යස්ථානයක් වශයෙන් ක්‍රියාත්මක වන්නට ඇති බව ද සිතිය හැක.
අභයගිරිය ආශ්‍රිත ඵෙතිහාසික ස්ථාන
ක්‍රිස්තු පූර්ව පළමුවන සියවසේ වළගම්බා රජු විසින් කරවන ලද අභයගිරි ස්ථූපය උත්තර මහා සීත, අභයගිරි දාගැබ, අභයාගාර, බගිරිනක, භයාගිරි ආදී විවිධ නම්වලින් හඳුන්වනු ලැබ ඇත. මුල් අභයගිරි ස්ථූපයේ පාදක වළලු තුනක් (පේසා වළලු), හතරැස්කොටුව (ඝනක උපරි ව්යුහය), කොත සහ කුඩය යන අංග තිබී ඇත. ස්ථූපයේ සතර පැත්තේ දොරටු හතරක් (ආයක), ගල් අතුරන ලද මළුව, ඇත් පවුර, වැලි මළුව, පවුර සහ ගෝපුර වේ. දකුණු දොරටුව දෙපස ඇති සංඛ සහ පද්මගේ බහිරව රූප මූර්ති මඟින් ශිල්පයේ විශිෂ්ටතාවය විදහා දැක්වේ. වර්තමානයේ ද මෙම චරිතාංගයන් ආශ්රිතව විවිධ ආගමික වැඩසටහන් හා පුද පූජා පවත්වනු ලැබේ. නැගෙනහිර දොරටුවේ ද සිතුවම් තිබූ බවට සාධක ඇත. ස්ථූපයේ ඉහල කොටසින් ශ්‍රී පාදයක් (පූජනීය පාද සලකුණක්) සොයා ගැනීමට ද හැකි වී ඇත. ස්තූපයේ වර්තමාන උස අඩි 235 ක් වේ.
අශෝකාරාමය පන්කුලිය නම් ග්රාමයේ පිහිටා ඇති බැවින් මෙම පුරාවිද්යාත්මක ස්ථානය පන්කුලිය නමින් ද ප්රසිද්ධය. මෙහි දැකිය හැකි නටඹුන් අතර ප්රතිමා ගෘහයක්, ස්නානාගාරයක්, ස්තූපයක්, දිගු ශාලාවක් වැනි ගොඩනැගිල්ලක්, විශේෂිත මුරගලක් හා විශිෂ්ට ගණයේ බුදු පිළිමයක් ද වේ. මෙහි ඇති පිළිමගෙයි පඩිපෙළේ ක්‍රි.ව 8 වන සියවසට අයත් ශිලා ලිපියක් වේ. ක්‍රි.ව 9-10 සියවස්වලට අයත් යැයි සැළකෙන මෙම හිදි බුදු පිළිමය හුණුගල් වලින් නිමවා ඇත.
භික්ෂූණ්වහන්සේලාගේ විනය කර්ම සඳහා මෙම ගොඩනැගිල්ල භාවිත වී ඇත. කණිට්ඨතිස්ස රජු (ක්‍රි.ව 164-192) විසින් මෙය ඉදිකල බව සඳහන්ය. දෙවන මිහිදු රජු (ක්‍රි.ව 772-797) විසින් මෙය මහාපරිමාණයෙන් මහල් කිහිපයකින් යුක්තව ඉදිකොට එහි රන් පිළිමයක් ද තැන්පත්කොට ඇත. ක්‍රි.ව 10 සියවසේදි පස්වන කාශ්‍යප රජුගේ (ක්‍රි.ව 914 – 923) අභයගිරි ශිලා ලිපියෙහි රත්නප්රාසාදය දිව්ය භවනක් සේ දිස්වූ බව කියවේ. පළමු වැනි සේන රජුගේ කාලයේදි (ක්‍රි.ව 833 – 853) දකුණු ඉන්දීයානු පාණ්ඩ්ය ආක්රමනිකයන් මෙම ගොඩනැගිල්ල කොල්ල කා රන් බුදු පිළිමය පැහැරගෙන ගොස් ඇත. පසුව නැවත එය දකුණු ඉන්දියාවෙන් ලබාගෙන මෙහි තැන්පත්කොට ඇත. ශෛල්යමය වේදිකාවක් මත ඇති වත්මන් ගොඩනැගිල්ලේ විශාල එමෙන්ම උස් වූ ශිලා ස්ථම්භයන් දැකිය හැකිය. මෙහි ප්‍රධාන ප්රවේශ දොරටුව දෙපස ඇති මුරගල් ඉතා සුවිශේෂී වේ. ශ්‍රී ලංකාවේ මුරගල් අතර කලාත්මක නිමාව අතින් උසස්ම මුරගල මෙය යැයි සැළකේ. එසේම මුරගලට සම්බන්ධවන කොරවක් ගල ද කලාත්මක අතින් ඉතා සුවිසේශි යැයි සළකනු ලැබේ.
අනුරාධපුර යුගයේ විසූ කලා ශිල්පියාගේ විශිෂ්ට හැකියාව මනාව පිළිබ්ඹු වන ප්රතිමාවක් වශයෙන් සමාධි බුද්ධ ප්රතිමාව අවිවාදයෙන් යුතුව පිළිගැනේ. බුදුන්වහන්සේගේ සමාධි ගුණය මූර්තිමත් කොට ඇති මෙම පිළිමය සිවුවන සියවසට පමණ අයත් වේ යැයි පිළිගැනේ. වීරාසනයෙන් හිද සිටින ධ්යාන මුද්රාව පිළිබිඹු කෙරෙන අන්දමින් හුණු ගලින් මෙම ප්රතිමාව නෙලා ඇත. මෙහි සිරුර හා චීවරය වර්ණ ගන්වා තිබු බවට සාධක ඇත. මෙහි සිරුර ඇගට ඇළී තිඛෙන බවක් පෙන්නුම් කරයි. භාව ප්රකාශනය අතින් ඉතාමත් විශිෂ්ටය. බුදුරජාණන්වහන්සේ සමාධියෙන් පසුවන බව මුහුණෙන් පමනක් නොව ශරීරයෙන් ද ප්රකාශ වන්නා වූ විශිෂ්ට නිර්මාණයකි. 1960 දි පමණ මෙම ස්ථානයේ සිදු කල කැණීම් මගින් මෙහි බෝධිඝරයක් තිබූ බවට සාධක හමු වී ඇත. එය අභයගිරි විහාරයේ බෝධිඝරය ලෙස හදුන්වයි.
විජයාරාමයට ඊසාන දෙසින් මීටර් 400ක් පමණ දුරින් පිහිටි මෙම ස්තූපය පිළිබඳ විවිධ මත පවතී. එය දේවානම්පියතිස්ස රජු (ක්‍රි.පූ. 250-210) විසින් කරවන ලද “පඨමක සෙටිය” බව ඇතැමුන් විශ්වාස කරති. මෙහි හමුවන ශිලා ලිපියක එය “උත්තර මේඝගිරි විහාරය” ලෙස දක්වා ඇත. මෙහි ඇති සිතුවම් මන්දිරය ශ්‍රී ලංකාවේ දක්නට ලැබෙන පැරණිතම එකක් ලෙස සැලකේ. දැනට නටබුන් වූ මෙම රූප ගෘහය ජේතවනයේ සිතුවම් මන්දිරයට සමීපව සමාන වේ. හිටි බුදු පිළිමය විනාශ වී ඇති අතර එහි උස අඩි 9 ක් පමණ වේ. ඊට අමතරව ස්තූපයක නටබුන් ද ඇත. 10 වැනි සියවසට අයත් අත්තානි කණුවක් මෙහි පිහිටා ඇති අතර එහි “මේගිරි” යන නම සඳහන් වේ.
අභයගිරි භික්ෂූණ්ගේ ජල අවශ්යතාවය සපුරා ගැනීමට යොදාගත් පොකුණකි. මෙය අභයගිරි සංකීර්ණයේ දැකිය හැකි විශාලතම පොකුණ වේ. දළ වශයෙන් දිගින් මිටර් 150 ක් ද පළලින් මීටර් 50 ක් ද ගැඹුරින් මීටර් 10 ක් ද පමණ වේ. මෙය ක්‍රි.ව 3 වන සියවසේ දි පමණ ඉදිකරන්නට ඇතැයි සැළකෙන අතර පැරණි පොත්වල “මාස්පොත පොකුණ” ලෙස ද හඳුන්වා ඇත. සිව් දෙසින්ම ගල් අතුරා මනාව නිමකොට ඇත. පොකුණට බැසීම සඳහා සතර දිශාවෙන්ම පියගැටපෙළවල් සකස්කොට ඇත. පොකුණට ජලය ලබා ගැනීමට උමං මාර්ග තුනක් භාවිත කොට ඇත. උතුරු දෙසින් වූ ජලමාර්ග දෙකෙන් එකක් වර්තමානයේදී පවා වැසි සමයේ දි ක්‍රියාත්මක වේ. පොකුණට උතුරින් වූ පෙරිමියන්කුලම වැවෙන් හා බුලන්කුලම වැවෙන් ජලය ලැබේ. මෙහි නිරිතදිග කොටසේ බිසෝකොටුවක් ද වේ.
ශ්‍රී ලංකාවේ හමු වී ඇති ඉතා කලාත්මක සඳකඩපහන් දෙකම හමුවන්නේ අභයගිරිය ආශ්රිතවය. අංක 1 නමින් හඳුන්වන සඳකඩ පහන ශ්‍රී ලංකාවේ සඳකඩ පහන් අතුරින් ඉතා කලාත්මක හා විශිෂ්ඨතම නිර්මාණය සේ සැළකේ. මෙහි කැටයම්කර ඇති සත්ත්ව රූපවල තාත්වික බවත් ලියවැල් වැනි කැටයම්වල සියුම් බවත් නිසා මෙය විශිෂ්ට ගල් කැටයම් නිර්මාණයක් ලෙස ඉතිහාසඥයින් විශ්වාස කරයි. මෙම අංක 01 සඳකඩ පහණ දැකිය හැකිවන්නේ අභයගිරි සංකීර්ණයේ මහසෙන් මාළිගය ලෙස වර්තමානයේ හඳුන්වන පංචාවාසයක් ආශ්රිතවය. සඳකඩපහනේ ඇති කැටයම් පිළිබඳ විද්වතුන් විවිධ අදහස් දරනු ලැබේ. මහාචාර්ය සෙනරත්ප රණවිතාන මහතා විසින් සඳකඩපහනේ ඇති කැටයම් අර්ථ නිරූපනය සඳහා බෞද්ධ සංකල්ප හා සම්බන්ධ කරනු දැකිය හැකිය. ඒ අනුව සඳකඩපහන මගින් සංසාරයත් ඉන් මිදීම නිවන බවත් ඔහු විස්තර කරනු ලබයි. සඳකඩ පහණ අංක 2 ද ඉහත සඳහන් කල සඳකඩ පහණේ ආකෘතියටම නිර්මාණය වූවකි. එය රත්න ප්රාසාදයට නුදුරින් කුඩා කදුගැටය මත පිහිටි බිසෝ මාළිගය නමින් හැඳින්වෙන ගොඩනැගිල්ල ආසන්නයේ පිහිටා ඇත.
ශ්‍රී ලාංකීය පොකුණු නිර්මාණ කලාව හා තාක්ෂණය පිළිබඳ කදිම නිදසුනක් වශයෙන් කුට්ටම් පොකුණ දැක්විය හැකිය. මෙම පොකුණ අභයගිරි විහාරවාසී භික්ෂූණ්ගේ ජල පහසුව පිණිස ඉදිකලා යැයි විශ්වාස කෙරේ. මෙම පොකුණ අටවන හෝ නම වන ශත වර්ෂයේදි ඉදිවූවා යැයි විශ්වාස කෙරේ. පොකුණු දෙකෙහිම දියට බැසීම සඳහා ශෛල්යමය පියගැට පෙළවල් නිර්මාණය කොට ඇත. පොකුණු වලට ජලය ලබා ගැනීමේදි පළමුව පොකූණු වටා පිහිටි අංගනයට ජලය රැගෙනවිත් කුඩා පොකුණේ ඇති මකර මුඛය ඔස්සේ ජලය ලබාගෙන පසුව එහි සිට විශාල පොකුණ දක්වා භූගතව සවි කොට ඇති නලයක් මගින් ජලය සම්පාදනය කොට ඇත. පොකුණු දෙකෙහිම වූ ජලය නැවත පිට කොට ඇත්තේ ද කුඩා පොකුණෙහි පතුලෙහි වූ ස්ථානයකිනි. කුට්ටම් පොකුණෙ නෙලා ඇති පෙන පහක් සහිත නාග රුව ඉතා විශිෂ්ට නිර්මාණයකි.
විජයාරාමය අභයගිරි ආරාම සංකීර්ණයට අයත් බෞද්ධ ආරාමයක් ලෙස හඳුන්වා දිය හැකිය. මෙය පිහිටා ඇත්තේ අභයගිරි ස්තූපයට කිලෝමීටර් තුනක් පමණ උතුරින්ය. මෙය පබ්බත විහාරයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇති මෙහි නටබුන් වූ ස්තූපයක් සහ ගොඩනැගිලි 25කට ආසන්න ප්රමාණයක සාක්ෂි ඇත. ඓතිහාසික තොරතුරුවලට අනුව මෙම ආරාම පරිශ්රය අභයගිරි විහාර සංකීර්ණයේ අංශයක් ලෙස භාවිත කර ඇත. ස්තූපයේ කැණීම් වලදී ප්රඥාපාරමිතා සූත්රයේ කොටස් ලියා ඇති තඹ තහඩු විශාල ප්‍රමාණයක් සොයා ගන්නා ලදී. මෙය මහායාන බුදු දහමේ ආගමික මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස භාවිත කර තිබූ බව පැහැදිලිය. මෙහි ඇති කැටයම් අතර අවලෝකිතේශ්වර බෝධිසත්ව සහ තාරා දේවිය කැටයම් විශේෂ වේ.ජේතවනාරාමය
ජේතවනාරාමය මහසෙන් රජු (ක්‍රි.ව 276-303) විසින් ඉදිකරන ලද්දකි. මහසෙන් රජු ප්‍රධාන වශයෙන් මහායාන බුදු දහම වැළඳ ගත්තෙක් විය. ජේතවනාරාමය විශේෂ වන්නේ එහි ඇති මහා පරිමාණ ස්තූපය නිසාවෙනි. ජේතවනාරාමය පිහිටි ප්‍රදේශය මුල් කාලීනව නන්දන වනයට අයත්ව තිබිනි. එය මිහිදු හිමියන් විසින් අඛණ්ඩව දින හතක් ධර්ම දේශනා කළ ස්ථානය වේ. සංඝාරාමයකට අවශ්‍ය සියලුම ගොඩනැගිවලින් පරිපූර්ණ වූ මෙහි ඉදිකිරීම් මහසෙන් රජුගේ කාලයට අමතරව කිත්සිරිමෙවන් රජු (ක්‍රි.ව 303 – 331) හා ඔහුගෙන් පසු රාජ්‍ය කල රජවරුන් විසින් ඉදිකර ඇත.
ජේතවනාරාමය ආශ්‍රිත ඵෙතිහාසික ස්ථාන
මහසෙන් රජු විසින් ඉදිකල ජේතවන ස්තූපය අඩි 400 ක් පමණ උස් වන අතර මෙම ස්මාරකය ලෝකයේ විශාලම ස්ථූප අතරින් තෙවන ස්ථානය ද ලොව ගඩොලින් නිර්මාණය කල උසම ස්ථූපය ද වේ. මෑතකදි සිදුකල පුරාවිද්යාත්මක කැණීම් මගින් බුදුන්වහන්සේගේ දේශනාවක් ලෙස සැළකෙන මහායාන සූත්රයක් වූ ප්රඥාපාරමිතා සූත්රය ලියවුනු රනපත් ඉරු නවයක් හමු වී ඇත. ස්ථූපය සතර පැත්තේ කැටයමින් යුත් වාහල්කඩ සතරක් වේ. පිහිටි පොළොවට වඩා උස් වූ මළුවක නිර්මානය කල ස්ථූපයක් ද පිහිටා ඇත. පුරාවිද්යාත්මක කැණීම් මඟින් මෙම මළුව වටා වූ ඇත් පවුරක නටඹුන් හමු වී ඇත. මෙම භූමියේ සිදුකල කැණීම් මගින් විවිධ කාසි, චීන පිඟන් අවශේෂ ආදි විශේෂ පුරාවස්තූන් ද හමු වී ඇත. වර්තමානය වන විට මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල මගින් මෙම ස්තූපය සම්පූර්ණයෙන්ම සංරකෂණය කොට තහවුරු කොට ඇත.
